Manastiri u Srbiji

Na teritoriji Srbije postoji više od dve stotine manastira, simbola srpske nacionalnosti, istorije, tradicije i vere – čuvara nacionalnog identiteta srpskog naroda. Ove velelepne građevine zidane su pod uticajem vizantijske arhitekture i baroka a u njima se mogu videti neke od najlepših fresaka srednjeg veka. Nekoliko srednjevekovnih srpskih svetinja nalazi se na Uneskovoj listi svetske kulturne baštine.

Nemoguće je precizno izdvojiti i predložiti redosled kojim treba obići manastire u Srbiji, prvenstveno zato što se oni dele prema eparhijama, a odmah zatim i zato što se posete mogu planirati prema sopstvenim aspiracijama, pa tako manastire mozete posetiti prema njihovom značaju, lepoti, po tome da li su muški ili ženski, i slično. Svakako koji god kriterijum da odaberete, nećete se pokajati a mi vam predlažemo nekolicinu svetinja po našem izboru.

Manastir Žiča

U dolini reke Ibar, nedaleko od grada Kraljeva, nalazi se jedinstven među svim srpskim manastirima, manastir Žiča. Osnovan je sa namerom da bude sedište Arhiepiskopije gde će se krunisati kraljevi i postavljati arhiepiskopi Srpske Pravoslavne Crkve. Ovde je prvi srpski arhiepiskop Sveti Sava krunisao svog brata Stefana Nemanjića za prvog srpskog kralja. Čak sedam prestolonaslednika krunisano je u manastiru a u čast svakog krunisanja, na manastiru su otvorena nova vrata zbog čega i danas Žiča nosi nadimak „sedmovrata”. Tačno vreme građenja manastira Žiče nije zabeleženo u izvorima, pa je utvrđeno posrednim putem da je Žiča podignuta u razdoblju od 1206. do 1217. godine. Tokom vekova, manastir je više puta bio zapuštan i rušen a današnji izgled duguje opsežnoj restauraciji rađenoj početkom 20. veka. Ono što ćete zasigurno prvo primeti jeste boja manastira. Jer, nema baš puno manastira u Srbiji, a ni na svetu koji su tako intenzivno crvene boje. Istoričari umetnosti smatraju da je to bila upravo ideja Svetog Save koji je na Svetoj Gori video hramove (Lavra i Vatoped ) koji su bili crveni i gde se upoznao sa verovanjem da crkva počiva na krvi mučenika i da je to simbolično oživotvoreno u boji crkava, te je nakon toga zahtevao od majstora da i Žiču oboje u crveno.

Sopoćani

Manastir Sopoćani nalazi se nedaleko od Novog Pazara , nadomak izvorišta reke Raške. Ktitor manastira je kralj Stefan Uroš I, sin kralja Stefana Prvovenčanog. Hram manastira Sopoćani posvećen je Svetoj Trojici. Ono po čemu se Sopoćani najviše ističu su kompozicije fresakakoje se smatraju najvećim slikarskim dostignućem onog vremena. Radili su ih najviđeniji umetnici Carigrada u klasičnom antičkom stilu. Među freskama, finoćom rada i veličinom koja prekriva čitavih 40 kvadratnih metara zida, izdvaja se freska Uspenja presvete Bogorodice. Manastir predstavlja mauzolej kraljevske porodice – kao porodična grobnica, manastir na posebnom mestu čuva sarkofag od crvenog mermera u kome leži njegov ktitor, kralj Stefan Uroš I. Pored njega su ovde sahranjeni njegovi bližnji, članovi kraljevske porodice i starešine manastira. Zbog svoje višeslojne vrednosti i aktivnog duhovnog života, Sopoćani su, od strane UNESKO-a, prepoznati i uvršteni na listu svetske kulturne baštine.

Đurđevi Stupovi

Manastir Đurđevi stupovi, još jedna je od svetinja srpske srednjevekovne države koja se nalazi  na listi svetske baštine UNESCO-a. Izgrađen je na brdu iznad današnjeg Novog Pazara, u Starom Rasui jedan je od najstarijih srpskih manastira, koji je u slavu Svetog Đorđa, podigao veliki župan Stefan Nemanja pred kraj 12. veka. Manastir je karakterstičan po svom položaju, dvema kulama – stolpama/stupama Crkve Svetog Đorđa koje su i dale kasniji naziv – Đurđevi stupovi, kao i nepravilnim oblikom oltara. Unutrašnjost manastira ukrašena je freskama koje su delom prenete u Narodni muzej u Beogradu. Među njima posebno se izdvaja impresivna slika Sv. Đorđa na konju kod samog ulaza u manastir, kao i portreti Nemanjića i prikaz četiri srpska državna sabora na kojima su donete značajne istorijske odluke.

Manasija

Manastir Manasija ili Resava jedan je od najznačajnijih spomenika srpske srednjovekovne kulture i najznačajnija građevina koja pripada takozvanoj moravskoj školi. Nalazi se u Pomoravskom okrugu, u blizini Despotovca. Podigao ga je srpski despot Stefan Lazarević u 15. veku čije se mošti, po analizama stručnjaka, nalaze u južnom delu crkve, ispod bele mermerne ploče. Kako bi ga zaštitio od Turaka, oko manastira je sagradio velelepno utvrđenje sa jedanaest kula i rovom – što je predstavljalo vrhunac odbrambene arhitekture tog vremena. Unutar manastira radila je i čuvena Resavska prepisivačka škola – radionica sa učenim monasima, piscima, prevodiocima, prepisivačima i književnicima koji su prevodili i ukrašavali knjige i rukopise i bili izvor mnogih pisanih dela. Najvažniji objekat manastirskog kompleksa jeste crkva Svete Trojice koja spada u najlepše crkve moravskog stila. Živopis Manasije spada u red najvećih dometa srpskog srednjovekovnog slikarstva sa posebnim akcentom na fresku na kojoj despot Stefan Lazarević drži u jednoj ruci povelju, a u drugoj model manastira. 

Ravanica

Manastir Ravanica sa crkvom  posvećenom Svetom Vaznesenju Gospodnjem, podignut je u podnožju Kučajskih planina, nedaleko od Ćuprije. Sazidao ju je, između sedamdesetih i osamdesetih godina 14. veka, Sveti knez Lazar, a u njoj se i danas čuvaju njegove mošti, čuvene po svojim isceliteljskim moćima. Telo kneza Lazara preneto je, 1392 . godine, iz mitropolijske crkve u Prištini u manastir Ravanica nakon čega manastir postaje mesto hodočašća i centar oko koga se počeo stvarati kult kneza Lazara. Takođe, u Ravanici je stvorena tradicija negovanja pisane književnosti i usmenog stvaralaštva a najveći deo narodnih pesama posvećenih Kosovu i kosovskim junacima nastao je u Ravanici. Ravanica je nekada bila opasana zidinama sa sedam kupola, od kojih su danas ostale samo ruševine. Manastir Ravanica poznat je i po tome što proizvodi svoje meleme i tinkture, čija su lekovita svojstva uočena najpre u lečenju obolelih u domu u okviru manastira.

Mileševa

Manastir Mileševa nalazi se na oko 70 km od Zlatibora, na teritoriji opštine Prijepolje, iznad klisure reke Mileševke. Predstavlja jedan od najznačajnijih spomenika srpske pravoslavne duhovnosti i srpskog srednjevekovonog slikarstva i arhitekture. Manastir je zadužbina srpskog kralja Vladislava, sina Stefana Prvovenčanog sagrađen u 13. veku kao njegova grobna crkva, a po ugledu na manastir Žiču. Najvrednija umetnička dela koja poseduje manastir su monumentalne srednjevekovne freske a najpoznatija među njima, koja je ujedno i simbol ovog hrama je “Beli Anđeo” na kojoj je  najlepše i najstrastvenije zabeležena sudbina ove svetinje, svojevrsna hrišćanska metafora o nadi i veri. U piprati mileševske Vaznesenske crkve sahranjeni su ostaci Svetog Save koje je kralj Vladislav preneo iz Trnova posle njegove smrt. Nakon nekog vremena premeštene su u otvoreni sarkofag,  kako bi vernici mogli da ih vide. 1594. godine,  kosti je iz Mileševe oteo Sinan Paša, odneo ih u Beograd i spalio na brdu Vračar.

Ovčarsko-kablarski manastiri

Na strmim obroncima planina Ovčara i Kablara, na 18 kilometara od Čačka prema Užicu prostire se Ovčarsko-kablarska klisura koja čuva kulturno, umetničko i spomeničko nasleđe staro nekoliko vekova, takozvanu „Srpsku Svetu Goru“. Ovde je smeštena jedinstvena zajednica manastira podignutih u 14. i 15. veku koje su izgradili monasi i neimari koji su u ovoj neprohodnoj klisuri potražili utočište povlačeći se pred turskom vojskom. Svaki od manastira ima svoju istoriju i priču, a svi zajedno, predstavljaju jedinstveno blago ovog kraja, kako sa stanovišta istorije i kulture, tako i sa verskog stanovišta. Ova zajednica broji deset manastira a među njima su najznačajniji Sretenje, Nikolje, manastir Sv. Trojice i Blagoveštenje. 

Fruškogorski manastiri

U sklopu nacionalnog parka Fruška gora nalazi se čak sedamnaest srednjevekovnih manastira nastalih u periodu od XV do XVIII veka. Ova planina postala je mesto srpskog kulturnog preporoda kada je pod pritiskom turskih osvajanja, sedište duhovnog života pomereno na sever – u tadašnju Austrougarsku.  Manastiri na Fruškoj gori građeni su u jedinstvenom stilu srpskog baroka koji je kombinovao nasleđe nemanjićke epohe i zapadnoevropskih uticaja. Nastali u periodu velikih seoba, manastiri su postali centri koji su negovali kult poslednje srpske despotske porodice Brankovića, po uzoru na staru Nemanjićku dinastiju. Danas su aktivni sledeći manastiri: Krušedol, Petkovica, Rakovac, Velika Remeta, Divša, Novo Hopovo, Staro Hopovo, Jazak, Mala Remeta, Grgeteg, Beočin, Privina Glava, Šišatovac, Kuvežedin, i Vrdnik – Ravanica. Interesantno je da su svi manastiri Fruške gore smešteni na prostoru od 50 km dužine i 10 km širine a svaki sakralni objekat je vredan posete.